Bir neçə gün əvvəl Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan xalqa “ideoloji müraciət” edərək konstitusiyanın dəyişdirilməsi üçün referendum keçirilməsinin vacibliyini bildirib. Onun sözlərinə görə, hazırkı konstitusiyanın qəbul edilməsi ilə bağlı keçirilən əvvəlki referendumlar legitimlik baxımından cəmiyyət tərəfindən ciddi sual altına qoyulub.
Paşinyana görə, Ermənistanda heç vaxt vətəndaşların konstitusiyanı özlərinin qəbul etdiyi hissi olmayıb və bunun səbəbi siyasi proseslərlə bağlıdır. O hesab edir ki, ermənilər əsrlər boyu başqalarının yaratdığı dövlətlərdə və onlara kənardan təlqin olunan hüquqi sistemlərdə yaşayıblar. Bu da onların hüquqa yanaşma tərzinə təsir edib: “Biz əsrlər boyu başqa dövlətlərdə, başqalarının yaratdığı sistemlərdə yaşamışıq və xaricdən bizə təlqin olunan hüquqi normalara tabe olmuşuq. Bu düşüncə hələ də qalmaqdadır. Hüquq sisteminə münasibətimiz 130 və ya 200 il əvvəl olduğu kimidir - yad dövlətlərin bizə diktə etdiyi kimi."
Baş nazir vurğulayıb ki, yeni konstitusiyanın qəbulu mühüm məsələdir. O, Ermənistanı “dövlətsiz xalq” statusundan çıxararaq, dövlətçilik fəlsəfəsinə sahib bir millətə çevirmək üçün konstitusiyanın dəyişdirilməsinin əsas strateji məqsəd olduğunu bildirib. Yada salaq ki, Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi Azərbaycanın sülh müqaviləsi üçün əsas şərtlərindən biridir, çünki hazırkı konstitusiyada (preambula, Müstəqillik Aktına istinad) Azərbaycanın və Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları əks olunub.
Bundan əlavə, N.Paşinyan eyni gündə Ermənistanın yeni milli təhlükəsizlik strategiyasının hazırlanmnası üçün xüsusi komissiya yaratmaq barədə sərəncam verib. Maraqlıdır ki, Ermənistanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan konstitusiyasının yeni mətnindən 1990-cı ildə qəbul edilmiş Müstəqillik Bəyannaməsinin çıxarılacağı barədə xəbəri təsdiqləməkdən imtina edib. Bütün bunlar nədən xəbər verir, İrəvan Bakı ilə gerçəkdənmi uzunmüddətli sülhə gətirəcək müqaviləni 2025-də imzalamaq istəyir, yoxsa bu da vaxt udmaq üçün düşünülüb?
Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədri Arzu Nağıyev “Yeni Müsavat"a açıqlamasında erməni baş nazirin Azərbaycanı burada nəzərə alıb belə bir addım atmaq niyyətində olduğunu bildirdi: “Sülh müqaviləsinin imzalanacağı istiqamətində atılacaq addımlarda Azərbaycanın irəli sürdüyü şərtlərdən ən mühümü məhz Ermənistan kontitusiyasının dəyişdirilməsi idi. Zaman-zaman bu məsələ həm Ermənistan parlamentində, həm də ayrı-ayrı siyasətçilər tərəfindən gündəmə gətirilsə də, artıq indi bu, Paşinyanın dilindən səslənməyə başlayıb. Məsələnin labüd olduğu qəbul olunmaqdadır. Paşinyan birbaşa deməsədə ki, bu Azərbaycanın tələbidir, məlumdur ki, burada Azərbaycan və Türkiyənin ərazi bütövlüyü məsələsi var. Demək bu ölkələr faktoru də bu məsələdə başlıca rol alır. Əvvəl dedilər ki, bu məsələ Konstitusiya Məhkəməsində həll olunsun, sonra parlament səviyyəsində həyata keçirilməsi müzakirə olundu, referendum yolu da gündəmə gətirildi. Siyasətçilər də deyirlər ki, bu referendumsuz da mümkündür. Bu cür problemlər var. Düşünürəm ki, Paşinyan təkcə avrointeqrasiya məsələsini deyil, Azərbaycanı mütləq şəkildə nəzərə almaqla bu addımları atmağa çalışır. Bir sıra dövlətlərdə bunun mütləq şəkildə hansı istiqamətlərdə inkişaf edəcəyi göstərilir. Düşünürəm ki, bunlar burada avrointeqrasiya məsələsini gündəmə gətirmək niyyətindədirlər. Yəni paralel olaraq, hansısa bir dövlətin ərazi bütövlüyünə iddiadan əl çəkmək və digər istiqamətlərdə addımlar atmaqdır. Artıq müraciət olunmaqdadır. Burada bunun müxalifət və hakimiyyətdən tərəfindən necə qarşılanması da bir faktdır. Ümumiyyətlə, bu, Ermənistan vətəndaşlarının bu proseslərə hazırlığıdır".
Sabiq deputat, siyasi təhlilçi Sona Əliyeva gələn il sülh sazişinin imzalanacağını düşünür: “İndiki mərhələdə gedişat onu göstərir ki, Nikol Paşinyan Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri yenidən formalaşdırmaq istəyində səmimidir. Çünki İrəvanın başqa çıxış yolu qalmayıb. İrəvan dalandan qurtulmaq üçün iki güclü qonşusu ilə münasibətlərində və qonşularına baxışlarında köklü dəyişikliklər etməlidir.
Bakı və Ankaranın bu məsələdə mövqeyi bəllidir. 1990-cı ildə qəbul olunmuş müstəqillik bəyannaməsindən konstitusiyaya transformasiya edilən maddələr oradan çıxarılmalıdır. Sərhədlərin delimitasiya işləri sürətləndirilməlidir və Ermənistan işğal altında saxladığı əraziləri geri qaytarmalıdır. Hələ də 4 kəndimiz ermənilərin işağlı altındadır. Düşünürəm ki, İrəvandakı hakimiyyət də bunu başa düşür və əks halda Ermənistanı çox mürəkkəb bir vəziyyətin gözləyəcəyini hiss edirlər. Ona görə də Nikol Paşinyan xalqı yeni referenduma hazırlamaq istəyir. Artıq qığılcımlar yandırılıb. Çox güman ki, 2026-cı ildə Ermənistanda yeni referendum keçiriləcək. Bundan sonra iki ölkə arasında sülh sazişi imzalanacaq. İndiki axarda Ermənistanın vaxt uzadacağı fikri inandırıcı deyil. Çünki ötən hər saat İrəvanın ziyanına işləyir".
Siyasi analitik Asif Nərimanlı isə İrəvanda mövcud reallığın artıq qəbul olunduğunu qeyd etdi: “Konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilk növbədə Paşinyan komandasının Ermənistanın gələcəyinə dair vizyonundan qaynaqlanır. Çünki rəsmi İrəvan Qarabağsız gələcək qurmaq niyyətindədir, bunu praktiki müstəvidə həyata keçirsələr də, mövcud konstitusiya olduğu müddətdə konseptual nəticə əldə etmək mümkün olmayacaq və bu qanun Azərbaycanla problemlərin davam etməsində problem olaraq qalacaq. İrəvanda anlayırlar ki, Azərbaycanla sülh əldə edilmədən və kommunikasiya açılmadan Ermənistanın mövcudluğu sual altındadır, bu mövcudluq ən yaxşı halda digər ölkələrin vassalı olmaqdan uzağa getməyəcək. Mövcud konstitusiyanın dəyişdirilməsi bundan qaynaqlanır. Təbii ki, sülh məsələsində Ermənistanın öz maraqları var və müharibədən 5 il keçsə də, sülhün əldə edilməməsi məhz İrəvanın maraqlarından və qeyri-konstruktiv yanaşmalarından qaynaqlanır. Fikrimcə, konstitusiyanın dəyişdirilməsi Azərbaycanla sülh danışıqlarında Bakının haqlı tələblərindən birinin yerinə yetirilməsindən də qaynaqlanır. Paşinyan hakimiyyəti ümid edir ki, Bakının bu tələbini yerinə yetirsə, qarşılıqlı şəkildə İrəvanın da istəkləri nəzərə alına bilər, misal üçün, üçüncü ölkələrə məxsus qüvvələrin sərhəddən çıxarılması məsələsi arxa plana keçə bilər və s. Hərçənd, sülh sazişinin bu il ərzində reallaşması çətin görünür".
