Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) ötən ilin yanvar-dekabr ayları üçün verdiyi son məlumatlara görə, respublikanın xarici ticarət profisiti 3 dəfə azalaraq 5,5 milyard dollara yaxın olub. Gömrük məlumatları ölkə üzrə ixrac gəlirlərinin azalması fonunda idxal üzrə valyuta xərclərinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığını göstərir.
Xarici ticarət dövriyyəsinin ümumi azalması diqqət çəkir: ilin sonunda xarici ölkələrlə ticarət əməliyyatları 47 milyard 612,1 milyon dollar təşkil edib ki, bu da əvvəlki maliyyə dövriyyəsi ilə müqayisədə 7 faiz azdır. Digər şeylərlə yanaşı, idxal mövqelərində rekord yüksək artım heyranedicidir - keçən il xarici malların idxalına 21 milyard 58 milyon dollar xərclənib. Eyni zamanda, respublika ixracdan cəmi 26 milyard 554,1 milyon dollar gəlir əldə edib.
Bu, o deməkdir ki, son bir ildə ixrac 21,7 faiz azalıb, idxal isə 21,8 faiz artıb. Nəticədə ixrac gəlirlərindən idxal xərcləri çıxılmaqla valyuta balansını əks etdirən xarici ticarətdə müsbət saldo cəmi 5,5 milyard dollar təşkil edib ki, bu da 2023-cü ilin göstəricisindən 3 dəfə azdır.
Ekspertlərin məlumatlarına görə, ölkənin xarici ticarət dövriyyəsindəki azalma ötən ildən başlayıb və neft hasilatının azalması fonunda neft və qaz ixracının azalması ilə əlaqədardır. Bundan əlavə, yerli iqtisadi cameənin nümayəndələri qeyri-neft məhsullarının xaricə satışı sahəsində cüzi artımı qeyd edirlər. Keçən il bu mənbədən valyuta daxilolmaları əvvəlki 3 milyard 348 milyona qarşı 3 milyard 356 milyon təşkil edib.
Maraqlıdır ki, qeyri-neft ixracının durğunluğu iqtisadiyyatın qeyri-neft seqmentində kifayət qədər kəskin sürətlənmə şəraitində baş verir. Bu il qeyri-neft ÜDM-in artım tempi 6,2 faiz olub və bu sektorun özü də ölkə iqtisadiyyatının yüksəlişi üçün təkan elan edilib.
Əslində, dövlət əsaslı vəsait qoyuluşunun aslan payını cəlb edən tikinti sektoruna kifayət qədər böyük investisiya infuziyalarının olması səbəbindən vəziyyət daha da aydınlaşır. Yerli və xarici analitiklərin fikrincə, iqtisadiyyatın belə sürətlənməsinin mənbəyi əsasən ölkənin işğaldan azad edilmiş hissəsində aparılan tikinti və infrastruktur işləridir. Eyni zamanda, sənayedəki dinamika yerli qeyri-xammalın xarici bazarlara ixracı göstəricilərinə güclü təsir göstərməyib, idxalın sabit artımı ilə nəticələnib.
Neft-qaz sektorunun azalmasının səbəbləri barədə AYNA-ya danışan iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov beynəlxalq əmtəə qiymətlərinin qeyri-sabitliyini və neft hasilatının azalmasını misal gətirib: “Qeyri-neft məhsullarının ümumi ixrac rəqəmlərində xüsusi çəkisi o qədər azdır ki, bu, ümumi valyuta daxilolmalarına demək olar ki, heç bir təsir göstərmir. Eyni zamanda, ölkədə əhəmiyyətli və kütləvi istehlak tələbi olan sənaye məhsulları hələ istehsal olunmur. Qeyri-resurs ixracı kənd təsərrüfatı məhsullarına əsaslanır, lakin onların ixracı da azalır”.
Uzun müddət davam edən azalmanın səbəbləri arasında həmsöhbətimiz Şərqi Avropadakı müharibənin nəticələrini qeyd edir: “Ötən ildən biz neft və qeyri-neft mənbələrindən ixracda azalma müşahidə etdik və görünür, bu tendensiya davamlı xarakter alıb. Rusiyanın ixrac istiqaməti ənənəvi olaraq bizim üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Şimal ölkəsinin bazarı indi bizim üçün hətta meyvə-tərəvəz ixracında da əvvəlki effektivliyini itirir”.
“Vəziyyət elədir ki, bu proses davam edəcək. Bununla belə, valyuta daxilolmalarının ümumi həcmində neft və qaz ixracının əhəmiyyətli payı və bu mənbədən əldə olunan mənfəətin azalması səbəbindən qeyri-resurs mənbələrindən ixrac azalmamalı, əksinə artmalıdır. Lakin hətta artan qeyri-neft ixracı da neft və qaz ixracının azalmasını kompensasiya etmir”, - deyə Heydərov vurğulayıb.
Kənd təsərrüfatı eksperti Vahid Məhərrəmov mövzuya dair AYNA-ya şərhində aqrar sahədə cüzi artıma diqqət çəkib: “Bu, əslində heç bir artımın olmaması deməkdir. Bunun fonunda ərzaq idxalının göstəriciləri artıb və heç də xarici bazarlarda qiymət artımı ilə bağlı deyil, çünki xaricdən gətirilən bəzi malların qiymətləri hətta aşağı düşüb”.
Öz növbəsində sabiq maliyyə naziri, iqtisad elmləri doktoru Fikrət Yusifovun sözlərinə görə, bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, yerli aqrar-sənaye kompleksində istehsal prosesləri hələ də müasir tələblər səviyyəsində qurulmayıb: “Amma respublika nə qədər neft və qaz hasil etsə də, Azərbaycan hələ də aqrar ölkə statusunu saxlayır. Sovet illərində burada çoxlu çeşiddə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı üzrə rekord göstəricilər əldə edilib. Kənd təsərrüfatı sənayesinə indiki dəstək tədbiri - subsidiyalar, əlbəttə ki, bütün problemlərdən xilas yolu deyil. Əslində, bu cür dəstəyin effektivliyi onun nəticələri ilə ölçülməlidir və heç də ürəkaçan deyil”.
“Ona görə də Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi vəziyyətə aydınlıq gətirməlidir. Axı, son iki onillikdə dövlət sənayenin inkişafı üçün geniş proqram həyata keçirib, milyardlar xərclənib. Bununla belə, yanvar-noyabr aylarında aqrar sektorda məhsul istehsalı cüzi - 11,4 milyard manat və ya ÜDM-in 11 faizini təşkil edib ki, bu da möhkəm istehsal və ixrac üçün yaxşı kənd təsərrüfatı potensialına malik kənd təsərrüfatı ölkəsi üçün çox azdır”, - deyə professor fikrini yekunlaşdırıb.
DGK-nın məlumatına görə, ötən ilin yanvar-dekabr aylarında ərzaq məhsullarının idxal xərcləri təqribən 2 milyard 475 milyon dollar olub, ölkənin ümumi idxalında ərzaq məhsullarının payı 11,75 faiz artıb.
